Αναφέρθηκε και στην προηγούμενη εκπομπή το νέο διεθνές πολιτικό σύστημα που αναδύεται, το οποίο, σύμφωνα με τον R. Haas, πρόεδρο του αμερικανικού συμβουλίου Διεθνών Σχέσεων, είναι α-πολικό.
Η μονοπολικότητα των ΗΠΑ έχει τελειώσει. Οι διεθνείς σχέσεις στον 21ο αιώνα θα ορίζονται από την α-πολικότητα. Η δύναμη θα διαχέεται παρά θα συγκεντρώνεται και η επιρροή των εθνικών κρατών θα περιορίζεται, την ώρα που θα αυξάνεται αυτή των μη κρατικών παικτών, ισχυρίζεται ο Haas. Παραθέτουμε τα κυριότερα σημεία του άρθρου του που δημοσιεύτηκε στο προηγούμενο τεύχος του περιοδικού Foreign Affairs. Μπορείτε να το βρείτε στην ηλεκτρονική διεύθυνση:
Ο κόσμος δεν θα κυριαρχείται από ένα ή δύο ή περισσότερα κράτη, αλλά μάλλον από δεκάδες παίκτες που θα έχουν και θα εξασκούν εξουσία ποικίλων ειδών. Αυτό αποτελεί μια «τεκτονική» αλλαγή σε σχέση με το παρελθόν.
Τα τελευταία 50 χρόνια, μετά τους δύο πολέμους και άλλες μικρότερες συρράξεις, προέκυψε ένα διπολικό σύστημα, έπειτα, με το τέλος του Ψυχρού Πολέμου και την κατάρρευση της Σοβιετικής Ένωσης η διπολικότητα έδωσε τη θέση της στη μονοπολικότητα- ένα διεθνές σύστημα που κυριαρχείται από μία δύναμη, εν προκειμένω τις ΗΠΑ. Αλλά σήμερα με τη διάχυση της εξουσίας και την ανάδυση της απολικότητας εγείρονται πολυάριθμα σημαντικά ερωτήματα.
Πώς διαφοροποιείται η απολικότητα από τις υπόλοιπες μορφές διεθνούς τάξης; Πώς και γιατί υλοποιήθηκε; Ποιες είναι οι πιθανές της συνέπειες; Και πώς θα μπορούσαν να ανταποκριθούν οι ΗΠΑ;
Νεότερη διεθνής τάξη
Σε αντίθεση με την πολυπολικότητα- που περιλαμβάνει αρκετούς διακριτούς πόλους ή συγκεντρωμένες εξουσίες- ένα απολικό διεθνές σύστημα χαρακτηρίζεται από πολυάριθμα κέντρα με αξιόλογη εξουσία.
Σε ένα πολυπολικό σύστημα καμία δύναμη δεν κυριαρχεί. Διαφορετικά το σύστημα μετατρέπεται σε μονοπολικό. Ούτε η συγκέντρωση εξουσίας περιστρέφεται γύρω από δύο πόλους, διαφορετικά το σύστημα καθίσταται διπολικό. Τα πολυπολικά συστήματα μπορούν να είναι συνεταιριστικά, να έχουν δηλαδή τη μορφή μιας ομάδας δυνάμεων, στην οποία οι μεγάλες δυνάμεις συνεργάζονται για τη θέσπιση των κανόνων του παιχνιδιού και επιβάλλουν την πειθαρχία σε όσους τους παραβιάζουν. Μπορούν επίσης να είναι πιο ανταγωνιστικά, περιστρεφόμενα γύρω από μια ισορροπία δυνάμεων ή αντιμαχόμενα όταν η ισορροπία διαταράσσεται.
Τα τελευταία 50 χρόνια, μετά τους δύο πολέμους και άλλες μικρότερες συρράξεις, προέκυψε ένα διπολικό σύστημα, έπειτα, με το τέλος του Ψυχρού Πολέμου και την κατάρρευση της Σοβιετικής Ένωσης η διπολικότητα έδωσε τη θέση της στη μονοπολικότητα- ένα διεθνές σύστημα που κυριαρχείται από μία δύναμη, εν προκειμένω τις ΗΠΑ. Αλλά σήμερα με τη διάχυση της εξουσίας και την ανάδυση της απολικότητας εγείρονται πολυάριθμα σημαντικά ερωτήματα.
Πώς διαφοροποιείται η απολικότητα από τις υπόλοιπες μορφές διεθνούς τάξης; Πώς και γιατί υλοποιήθηκε; Ποιες είναι οι πιθανές της συνέπειες; Και πώς θα μπορούσαν να ανταποκριθούν οι ΗΠΑ;
Νεότερη διεθνής τάξη
Σε αντίθεση με την πολυπολικότητα- που περιλαμβάνει αρκετούς διακριτούς πόλους ή συγκεντρωμένες εξουσίες- ένα απολικό διεθνές σύστημα χαρακτηρίζεται από πολυάριθμα κέντρα με αξιόλογη εξουσία.
Σε ένα πολυπολικό σύστημα καμία δύναμη δεν κυριαρχεί. Διαφορετικά το σύστημα μετατρέπεται σε μονοπολικό. Ούτε η συγκέντρωση εξουσίας περιστρέφεται γύρω από δύο πόλους, διαφορετικά το σύστημα καθίσταται διπολικό. Τα πολυπολικά συστήματα μπορούν να είναι συνεταιριστικά, να έχουν δηλαδή τη μορφή μιας ομάδας δυνάμεων, στην οποία οι μεγάλες δυνάμεις συνεργάζονται για τη θέσπιση των κανόνων του παιχνιδιού και επιβάλλουν την πειθαρχία σε όσους τους παραβιάζουν. Μπορούν επίσης να είναι πιο ανταγωνιστικά, περιστρεφόμενα γύρω από μια ισορροπία δυνάμεων ή αντιμαχόμενα όταν η ισορροπία διαταράσσεται.
Εκ πρώτης όψεως ο κόσμος σήμερα μπορεί να φαίνεται πολυπολικός. Οι μεγάλες δυνάμεις, Κίνα, ΕΕ, Ινδία, Ιαπωνία, Ρωσία και ΗΠΑ κατοικούνται από το μεγαλύτερο από το μισό του πληθυσμού της γης, παράγουν το 75% του παγκόσμιου ΑΕΠ και οι δαπάνες τους αντιστοιχούν στο 80% των παγκόσμιων δαπανών για την άμυνα. Τα φαινόμενα ωστόσο απατούν. Ο κόσμος σήμερα διαφέρει σε ένα βασικό στοιχείο από τον κλασικό ορισμό της πολυπολικότητας. Υπάρχουν πολύ περισσότεροι πόλοι εξουσίας και κάποιοι από αυτούς τους πόλους δεν είναι εθνικά κράτη. Πραγματικά, ένα από τα κυρίαρχα στοιχεία του σύγχρονου διεθνούς συστήματος είναι ότι τα εθνικά κράτη έχουν χάσει το μονοπώλιό τους στην εξυουσία και σε κάποια πεδία την εξέχουσα θέση τους. Τα κράτη δέχονται προκλήσεις άνωθεν, από περιφερειακούς και διεθνείς οργανισμούς. Κι από κάτω, από ένοπλες ομάδες. Και παράπλευρα, από ποικίλες ΜΚΟ και επιχειρήσεις. Η δύναμη βρίσκεται πλέον σε πολλά χέρια και σε πολλά μέρη.
Κοντά στις έξι μεγάλες παγκόσμιες δυνάμεις, υπάρχουν και πολλές περιφερειακές: Βραζιλία, Αργεντινή, Χιλή, Μεξικό και Βενεζουέλα στη Λατινική Αμερική. Νιγηρία, Ν. Αφρική στην Αφρική. Αίγυπτος, Ιράν, Ισραήλ και Σαουδική Αραβία στη Μέση Ανατολή. Πακιστάν στη Νότια Ασία. Αυστραλία, Ινδονησία και Ν. Κορέα στην ανατολική Ασία και Ωκεανία. Αρκετοί οργανισμοί θα μπορούσαν να βρίσκονται στη λίστα των κέντρων εξουσίας, μεταξύ των οποίων συμπεριλαμβάνονται διεθνείς (ΔΝΤ, ΟΗΕ, Παγκόσμια Τράπεζα) και περιφερειακοί (Αφρικανική Ένωση, Αραβικός Σύνδεσμος, Ένωση των Κρατών ΝΑ Ασίας, ΕΕ, Οργανισμός Αμερικανικών Κρατών, Ένωση για την Περιφερειακή Συνεργασία Κρατών ΝΑ Ασίας), αλλά και οι λειτουργικοί (Διεθνής Υπρεσία Ατομικής Ενέργειας, ΟΠΕΚ, Οργανισμός Συνεργασίας Σαγκάης, Π.Ο.Υ.). Με τον ίδιο τρόπο θα μπορούσαν να λειτουργήσουν και κράτη εντός εθνικών κρατών, όπως η Καλιφόρνια και το Uttar Pradesh στην Ινδία, αλλά και πόλεις, όπως η Νέα Υόρκη, το Σάο Πάολο και η Σαγκάη. Έπειτα υπάρχουν οι μεγάλες διεθνείς εταιρίες, μεταξύ των οποίων και αυτές που κυριαρχούν στους χώρους της ενέργειας, της οικονομίας και των κατασκευών. Άλλες οντότητες που δικαιωματικά πρέπει να συμπεριληφθούν θα μπορούσαν να είναι τα διεθνή ΜΜΕ (αλ Τζαζίρα, BBC, CNN), οι ένοπλες οργανώσεις (Χαμάς, Χεζμπολάχ, Στρατός Μαχντί, Ταλιμπάν), τα πολιτικά κόμματα, οι θρησκευτικοί οργανισμοί, τα κινήματα, οι τρομοκρατικές οργανώσεις (αλ Κάιντα), τα καρτέλ των ναρκωτικών, οι ΜΚΟ (Το ίδρυμα Μπιλ και Μελίντα Γκέιτς, οι Γιατροί χωρίς Σύνορα, η Greenpeace). Ο σύγχρονος κόσμος χαρακτηρίζεται από μια δύναμη που αυξητικά διαχέεται, δεν συγκεντρώνεται.
Σε αυτό τον κόσμο οι ΗΠΑ είναι και θα παραμείνουν για καιρό ο μεγαλύτερος συσσωρευτής εξουσίας. Δαπανούν περισσότερα από 500 δισεκατομμύρια δολάρια ετησίως στον στρατό τους και περισσότερα από 700 δισ. δολάρια στις επιχειρήσεις τους στο Αφγανιστάν και το Ιράκ και επαίρονται ότι οι χερσαίες, εναέριες και θαλάσσιες δυνάμεις τους είναι οι πιο ικανές στον κόσμο. Η οικονομία τους με ΑΕΠ που φτάνει τα 14 τρισ. δολάρια είναι η μεγαλύτερη. Οι ΗΠΑ είναι επίσης η μεγαλύτερη πηγή πολιτισμού (μέσω του κινηματογράφου και της τηλεόρασης), πληροφορίας και καινοτομίας. Αλλά η πραγματικότητα της αμερικανικής δύναμης δεν θα πρέπει να καλύπτει τη σχετική πτώση που σημειώνουν οι ΗΠΑ σε επιρροή και ανεξαρτησία.
Το αμερικανικό μερίδιο στις παγκόσμιες εισαγωγές είναι ήδη κάτω από 15%. Παρόλο που το αμερικανικό ΑΕΠ αντιστοιχεί στο 25% του συνολικού παγκόσμιου ΑΕΠ, αυτό το ποσοστό είναι σίγουρο ότι θα μειωθεί με την πάροδο του χρόνου, δεδομένου του πραγματικού και προγραμματιζόμενου διαφορικού μεταξύ του ρυθμού ανάπτυξης των ΗΠΑ και αυτού των ασιατικών γιγάντων και πολλών άλλων χωρών, μεγάλος αριθμός των οποίων αναπτύσσονται με ρυθμό δυο και τρεις φορές μεγαλύτερο από αυτόν των ΗΠΑ. (...)
Η άνοδος των κυρίαρχων κεφαλαίων πλούτου σε χώρες όπως η Κίνα, το Κουβέιτ, η Ρωσία, η Σαουδική Αραβία, και τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα είναι άλλος ένας παράγοντας. Αυτές οι κυβερνητικά ελεγχόμενες πηγές πλούτου, συνήθως αποτέλεσμα εξαγωγών πετρελαίου και φυσικού αερίου, φτάνουν σήμερα συνολικά τα 3 τρισ. δολάρια. Αυξάνονται σε ρυθμό του ενός τρισ. ετησίως και αποτελούν μια αυξανόμενα σημαντική πηγή ρευστότητας για τις αμερικανικές εταιρίες. Οι υψηλές τιμές του πετρελαίου, που τροφοδοτούνται και από την αυξημένη ζήτηση σε Κίνα και Ινδία ήρθαν για να μείνουν για κάποιο χρονικό διάστημα, γεγονός που σημαίνεί ότι το μέγεθος και η σημασία αυτών των κεφαλαίων θα συνεχίσουν να αυξάνονται.
(...)
Η αμερικανική πρωτοκαθεδρία απειλείται και σε άλλους τομείς, όπως η στρατιωτική αποτελεσματικότητα και η διπλωματία. Τα μέτρα για τις στρατιωτικές δαπάνες δεν είναι τα ίδια με τα μέτρα στρατιωτικής αποτελεσματικότητας. Οι επιθέσεις της 11ης Σεπτεμβρίου απέδειξαν πώς μια μικρή επένδυση εκ μέρους των τρομοκρατών μπορεί να προκαλέσει άνθρώπινη και φυσική καταστροφή ανυπολόγιστου μεγέθους. Πολλά από τα πιο ακριβά κομμάτια του σύγχρονου στρατιωτικού εξοπλισμού δεν είναι ιδιαίτερα χρήσιμα στις σύγχρονες συγκρούσεις, στις οποίες τα παραδοσιακά πεδία μαχών αντικαθίστανται από αστικές ζώνες ένοπλης δράσης. Σε τέτοια περιβάλλοντα, πολυάριθμοι ελαφρα οπλισμένοι στρατιώτες μπορούν να αποδειχτούν πολύ πιο αποτελεσματικοί από λίγους υψηλά εκπαιδευμένους και καλύτερα οπλισμένους αμερικανούς στρατιώτες.
Η δύναμη και η επιρροή τείνουν να συνδέονται ολοένα και λιγότερο στην εποχή της απολικότητας. Οι αμερικανικές προτροπές προς τρίτους για μεταρρυθμίσεις θα τείνουν ολοένα και περισσότερο να μην εισακούονται, τα αμερικανικά προγράμματα βοήθειας θα πουλάνε λιγότερο και οι εξ Αμερικής επιβαλλόμενες κυρώσεις θα έχουν ολοένα και μικρότερο αποτέλεσμα. Εξάλου, η Κίνα αποδείχτηκε ότι είναι η χώρα που μπορεί να επηρεάσει καλύτερα από όλους τη Β. Κορέα στο θέμα του πυρηνικού της προγράμματος. Η δυνατότητα πίεσης της Ουάσιγκτον στην Τεχεράνη ενισχύθηκε από τη συμμετοχή αρκετών δυτικών ευρωπαϊκών κρατών και αποδυναμώθηκε από την απροθυμία της Κίνας και της Ρωσίας να επιβληθούν κυρώσεις στο Ιράν. Τόσο το Πεκίνο όσο και η Μόσχα διέλυσαν τις διεθνείς προσπάθειες για άσκηση πιέσεων στην κυβέρνηση του Σουδάν προκειμένου να λήξει ο πόλεμος στο Νταρφούρ. Το Πακιστάν από την άλλη έχει επανειλημμένα δείξει τη δυνατότητά του να αντιστέκεται στις αμερικανικές προσκλήσεις, όπως και το Ιράν, η Β. Κορέα, η Βενεζουέλα και η Ζιμπάμπουε.
(...)
ΑΝΤΙΟ ΣΤΗ ΜΟΝΟΠΟΛΙΚΟΤΗΤΑ
(...)
Αν και ο αντι-αμερικανισμός είναι διαδεδομένος, καμία μεγάλη δύναμη ή ομάδα δυνάμεων δεν έχουν εμφανιστεί ως αντίπαλο δέος στις ΗΠΑ. Εν μέρει, αυτό αποδίδεται στη διαφορά μεταξύ της δύναμης των ΗΠΑ και αυτής των δυνάμει ανταγωνιστών της, που είναι ιδιαίτερα μεγάλη. Συν τω χρόνω, χώρες όπως η Κίνα μπορεί να διαθέτουν εθνικό ΑΕΠ συγκρίσιμο με αυτό των ΗΠΑ. Αλλά στην περίπτωση της Κίνας, μεγάλο μέρος του πλούτου θα απορροφάται απαραιτήτως για την τροφοδότηση του τεράστιου πληθυσμού της (μεγάλο μέρος του οποίου παραμένει φτωχό) και δεν θα διατίθεται για τη χρηματοδότηση στρατιωτικής ανάπτυξης και την ανάληψη εξωτερικών δράσεων. Η διατήρηση της πολιτικής σταθερότητας σε περιόδους τέτοιας δυναμικής, αλλά άνισης ανάπτυξης, δεν θα είναι εύκολη. Η Ινδία αντιμετωπίζει πολλές τέτοιου είδους δημογραφικές προκλήσεις και παρεμποδίζεται επιπλέον από την τεράστια γραφειοκρατία της και τις ελάχιστες υποδομές της. Το ΑΕΠ της ΕΕ είναι τώρα μεγαλύτερο από αυτό των ΗΠΑ, αλλά η ΕΕ δεν λειτουργεί ως ένα ενιαίο εθνικό κράτος, ούτε είναι σε θέση ούτε και δείχνει ότι θα είναι σε θέση να δρα με τη δυναμική των ιστορικά μεγάλων δυνάμεων. Η Ιαπωνία από την πλευρά της έχει μειούμενο και γηράσκοντα πληθυσμό και της λείπει η πολιτική κουλτούρα προκειμένου να παίξει το ρόλο μιας μεγάλης δύναμης. Η Ρωσία μπορεί να προσιδιάζει περισσότερο, αλλά εξακολουθεί να έχει μια σε μεγάλο βαθμό cash crop οικονομία (οικονομία εισαγωγής νέων σπόρων) και δυσκολεύεται περισσότερο από τον μειούμενο πληθυσμό της και τις εσωτερικές προκλήσεις στη συνοχή της.
Το γεγονός ότι η κλασική μεγάλη δύναμη ως αντίπαλος δεν έχει εμφανιστεί ακόμη και είναι αμφίβολο αν θα εμφανιστεί σύντομα είναι αποτέλεσμα εν μέρει και της συμπεριφοράς των ΗΠΑ, που δεν έχει προκαλέσει μια τέτοια ανταπάντηση. Με αυτό δεν θέλουμε να πούμε ότι οι ΗΠΑ υπό την ηγεσία του Τζ. Μπους δεν αποξένωσε άλλα κράτη. Σίγουρα το έκανε. Αλλά δεν λειτούργησε στο μεγαλύτερο μέρος με έναν τρόπο που θα οδηγούσε άλλα κράτη να συμπεράνουν ότι οι ΗΠΑ αποτελούν απειλή για τα ζωτικά εθνικά τους συμφέροντα. Υπάρχουν αμφιβολίες για τη σοφία και τη νομιμότητα της αμερικανικής εξωτερικής πολιτικής, αλλά οδήγησαν περισσότερο σε καταγγελία (και απουσία συνεργασίας), παρά σε αντίσταση.
Ένα επιπλέον εμπόδιο στην ανάδυση αντίπαλων μεγάλων δυνάμεων είναι ότι πολλές από τις υπόλοιπες μεγάλες δυνάμεις εξαρτώνται από το διεθνές σύστημα για την οικονομική τους ανάπτυξη και την πολιτική σταθερότητα. Δεν θέλουν λοιπόν να ανατρέψουν μια τάξη πραγμάτων που εξυπηρετεί τα εθνικά τους συμφέροντα. Αυτά τα συμφέροντα σχετίζονται με τη διασυνοριακή ροή αγαθών, υπηρεσιών, ατόμων, ενέργειας, επενδύσεων και τεχνολογίας- ροή στην οποία οι ΗΠΑ παίζουν κεντρικό ρόλο. Η αφομοίωση στο σύγχρονο κόσμο ρίχνει τον ανταγωνισμό και τη διαμάχη των μεγάλων δυνάμεων.
Παρόλο όμως που δεν εμφανίστηκαν μεγάλες δυνάμεις αντίπαλοι, η μονοπολικότητα τελείωσε. Τρεις εξηγήσεις υπάρχουν γι'αυτό. Η πρώτη είναι ιστορική. Τα κράτη αναπτύσσονται. Βελτιώνονται στην ανάπτυξη ανθρώπινων, οικονομικών και τεχνολογικών πόρων που οδηγούν στην παραγωγικότητα και την ευημερία. Το ίδιο και οι φορείς και οι υπόλοιποι οργανισμοί. Η άνοδος αυτών των νέων δυνάμεων δεν μπορεί να σταματήσει. Αποτέλεσμα ένας ακόμη μεγαλύτερος αριθμός παικτών που είναι σε θέση να ασκήσουν επιρροή περιφερειακά ή διεθνώς.
Μια δεύτερη εξήγηση είναι η αμερικανική πολιτική. Τόσο με αυτά που έκαναν όσο και με αυτά που δεν κατάφεραν να κάνουν οι ΗΠΑ επιτάχυναν την ανάδυση εναλλακτικών κέντρων εξουσίας στον κόσμο και αποδυνάμωσαν την ίδια τους τη θέση ως προς αυτά. Η αμερικανική ενεργειακή πολιτική (ή η απουσία της) αποτελεί τον κινητήριο μοχλό πίσω από το τέλος της μονοπολικότητας. Από την εποχή των πρώτων πετρελαϊκών κρίσεων στη δεκαετία του '70, η αμερικανική κατανάλωση πετρελαίου αυξήθηκε κατά περίπου 20% και, το ακόμη πιο σημαντικό, τα αμερικανικά πετρελαϊκά προϊόντα διπλασιάστηκαν σε αριθμό και σχεδόν διπλασιάστηκε και το ποσοστό κατανάλωσής τους. Αυτή η αύξηση στη ζήτηση για ξένο πετρέλαιο βοήθησε στην αύξηση της παγκόσμιας τιμής του πετρελαίου από σχεδόν 20 δολάρια το βαρέλι στα 100 δολάρια μέσα σε λιγότερο από μια δεκαετία. Αποτέλεσμα αυτού είναι η τεράστια μεταφορά πλούτου και επιρροής σε αυτά τα κράτη που διαθέτουν αποθέματα ενέργειας. Με λίγα λόγια, η αμερικανική ενεργειακή πολιτική βοήθησε στο να αναδειχτούν οι παραγωγοί πετρελαίου και αερίου σε μεγάλα κέντρα εξουσίας.
Και η αμερικανική οικονομική πολιτική έπαιξε επίσης ένα ρόλο. Ο πρόεδρος Τζόνσον επικρίθηκε για τον πόλεμο στο Βιετνάμ και την παράλληλη αύξηση των εσωτερικών δαπανών. Ο πρόεδρος Μπους διεξήγε δαπανηρούς πολέμους στο Αφγανιστάν και το Ιράκ, επέτρεψε την αύξηση των δαπανών ετήσιο ρυθμό αύξηση 8% και έκοψε τους φόρους. Αυτό είχε σαν αποτέλεσμα η οικονομική κατάσταση των ΗΠΑ να σημειώσει πτώση από ένα πλεόνασμα που ξεπερνούσε τα 100 δισ. δολάρια το 2001 σε ενα έλλειμμα που έφτασε το 2007 τα 250 δισ. δολάρια. (....)
Ο πόλεμος στο Ιράκ συνέβαλε επίσης στην ανατροπή της θέσης των ΗΠΑ στον κόσμο. Αποδείχτηκε ότι ήταν μια δαπανηρή επιλογή πολέμου, στρατιωτικά, οικονομικά, διπλωματικά, όπως και ανθρωπιστικά. Πριν χρόνια ο ιστορικός Paul Kennedy υπογράμμιζε τη θέση του περί της "ηγεμονικής υπερέκτασης" (imperial overstretch), που θεωρούσε ως δεδομένο το ότι οι ΗΠΑ τελικά θα έχαναν την υπερκυριαρχία τους, όπως οι υπόλοιπες μεγάλες δυνάμεις στο παρελθόν. Η θεωρία του Κένεντι βρήκε σχεδόν αμέσως εφαρμογή στην περίπτωση της Σοβιετικής Ένωσης, αλλά και οι ΗΠΑ, παρά τους διορθωτικούς μηχανισμούς και το δυναμισμό τους, δεν έχουν αποδειχτεί άτρωτες. Δεν είναι μόνο το ότι θα χρειαστεί μια δεκαετία για να συνέλθει ο αμερικανικός στρατός από το Ιράκ. Είναι ότι οι ΗΠΑ στερούνται ικανών στρατιωτικών πόρων για να συνεχίσουν να κάνουν αυτό που κάνουν στο Ιράκ, πολύ περισσότερο δε να μπουν και σε άλλους νέους μπελάδες οπουδήποτε αλλού.
Τέλος, ο σημερινός απολικός κόσμος δεν αποτελεί αποτέλεσμα μόνο της ανόδου άλλων κρατών και οργανισμών ούτε των αποτυχιών και των απερισκεψιών της αμερικανικής πολιτικής. Είναι επίσης μια αναπόφευκτη συνέπεια της παγκοσμιοποίησης. Η παγκοσμιοποίηση αύξησε το μέγεθος, την ταχύτητα και σημασία της διασυνοριακής ορής σχεδόν του οτιδήποτε, από ναρκωτικά, email και προϊόντα μέχρ ανθρώπους, τηλεόραση, ραδιοφωνικά σήματα, ιούς (εικονικούς και πραγματικούς) κα όπλα.
Η παγκοσμιοποίηση επιβάλλει την απολικότητα με δύο κύριους τρόπους. Πρώτα απ' όλα, πολλές διασυνοριακές διακινήσεις γίνεται εκτός του ελέγχου των κυβερνήσεων και χωρίς αυτές να τις γνωρίζουν. Αποτέλεσμα, η παγκοσμιοποίηση διασπά την επιρροή των μεγάλων δυνάμεων. Κατά δεύτερο λόγο, αυτές οι ίδιες διακινήσεις συχνά ενισχύσουν τις δυνατότητες των μη κρατικών παικτών όπως τους εξαγωγείς ενέργειας (που βιώνουν μια δραματική αύξηση στον πλούτο, ο οποίος μεταφέρεται από τους ειαγωγείς), των τρομοκρατικών πόρων και του παγκόσμιου συστήματος διακίνησης ανθρώπων, των διεφθαρμένων κρατών (που μπορούν να εκμεταλλεύονται τη μαύρη και γκρίζα αγορά), την περιουσία 500 εταιριών (που γρήγορα μετακινούν προσωπικό και επενδύσεις). Γίνεται ολοένα και πιο φανερό ότι το να είσαι το ισχυρότερο κράτος δε σημαίνει πλέον ότι έχεις ένα σχεδόν μονοπώλιο στην εξουσία. Είναι πιο εύκολο από ποτέ για τα άτομα και τις ομάδες να συγκεντρώσουν και να εξασκήσουν ουσιαστική δύναμη.
ΑΠΟΛΙΚΗ ΑΤΑΞΙΑ
Στο σημείο αυτό ο Haas αναλύει τις συνέπειες της απολικότητας. Παραθέτουμε συνοπτικά τις κυριότερες.
(.....)
- Ο απολικός κόσμος θα έχει κυρίως αρνητικές συνέπειες γαι τις ΗΠΑ και για το μεγαλύτερο μέρος του υπόλοιπου κόσμου. Θα κάνει ακόμη πιο δύσκολο για την Ουάσιγκτον το να ηγείται σε περιπτώσεις που επιζητεί να προαγάγει συλλογικές αντιδράσεις σε περιφερειακές και παγκόσμιες προκλήσεις.
- Θα αυξήσει επίσης τον αριθμό των απειλών και τις αδυναμίες που αντιμετωπίζουν χώρες όπως οι ΗΠΑ. Αυτές οι απειλές θα προέρχονται από διεφθαρμένα κράταη, τρομοκρατικές ομάδες, παραγωγούς ενέργειας που επιλέγουν να μειώσουν την παραγωγή τους ή κεντρικές τράπεζες των οποίων οι ενέργειες ή η απουσία ενεργειών μπορεί να δημιουργήσει συνθήκες που επηρεάζουν το ρόλο και τη δύναμη του αμερικανικού δολαρίου.
Για παράδειγμα το Ιράν. Η προσπάθειά του να γίνει πυρηνική δύναμη είναι αποτέλεσμα της απολικότητας. Χάρη στην αύξηση των τιμών του πετρελαίου έχει μετατραπεί σε έναν ακόμη σημαντικό φορέα συγκέντρωσης εξουσίας, που μπορεί να σκήσει επιρροή στο Ιράκ, το Λίβανο, τη Συρία, τα παλαιστινιακά εδάφη και στους κόλπους του ΟΠΕΚ. Διαθέτει πολλές τεχνολογικές και οικονομικές υποδομές και πολυάριθμες αγορές εξαιτίας των ενεργειακών εξαγωγών του. Και εξαιτίας της απολικότητας οι ΗΠΑ δεν μπορούν μόνες τους να διαχειριστούν το Ιράν. Περισσότερο θα λέγαμε, η Ουάσιγκτον εξαρτάται από το αν οι άλλοι στηρίζουν τις πολιτικές και οικονομικές κυρώσεις ή μπλοκάρουν την πρόσβαση της Τεχεράνης σε πυρηνική τεχνολογία και υλικά. H απολικότητα γεννά την απολικότητα.
- οι ΗΠΑ μπορούν και πρέπει να αναλάβουν δράση προκειμένου να περιορίσουν τις πιθανότητες να γίνει ο απολικός κόσμος εστία αποσταθεροποίησης. Αυτό δεν αποτελεί πρόσκληση για μονομερή δράση. Αποτελεί πρόσκληση προς τις ΗΠΑ να βάλουν σε τάξη το ίδιο τους το σπίτι. Η μονοπολικότητα αποτελεί στοιχείο του παρελθόντος, αλλά οι ΗΠΑ εξακολουθούν να διατηρούν περισσότερο από οποιονδήποτε παίκτη την ικανότητα να βελτιώνουν την ποιότητα του διεθνούς συστήματος. Το ερώτημα είναι αν θα συνεχίσουν να δ
ιατηρούν αυτή την ικανότητα.
- Η ενέργεια είναι το βασικότερο θέμα. Τα τωρινά επίπεδα της αμερικανικής κατανάλωσης και εισαγωγών προκαλούν την απολικότητα με το να τροφοδοτούν με μεγάλα οικονομικά κέρδη τους παραγωγούς πετρελαίου και αερίου. Η μείωση της κατανάλωσης θα μπορούσε να μειώσει την πίεση στις διεθνείς τιμές, να μειώσει την αμερικανική αδυναμία μπροστά στην εκμετάλλευση της αγοράς από τους παροχείς πετρελαίου και να μειώσει τηο ρυθμό της κλιματικής αλλαγής. Τα καλά νέα είναι ότι αυτό θα μπορούσε να γίνει χωρίς να πληγεί η αμερικανική οικονομία.
- Η ενίσχυση της εσωτερικής ασφάλειας είναι επίσης ζωτική. Η τρομοκρατία, όπως η ασθένεια, δεν μπορεί να εκριζωθεί. Πάντα θα υπάρχουν άνθρωποι που δεν μπορούν να αφομοιωθούν από τις κοινωνίες και που υιοθετούν στόχους που δεν μπορούν να υλοποιηθούν μέσα από την παραδοσιακή πολιτική. (...) Αυτό που χρειάζεται λοιπόν είναι βήματα προς μια κοινωνία πιο ελαστική, κάτι που απαιτεί επαρκή χρηματοδότηση και εκπαίδευση των αποκριτών έκτακτης ανάγκης και περισσότερο ευέλικτη και σταθερή υποδομή.
- Η καταπολέμηση της τρομοκρατίας αποτελεί επίσης ζωτικό παράγοντα αν η απολική εποχή δεν μετατραπεί σε Μεσαίωνα. (....) Οι κυβερνήσεις πρέπει να βρουν τρόπους αφομοίωσης των αποξενωμένων νεαρών ανδρών και γυναικών στις κοινωνίες, κάτι που δεν μπορεί να επιτευχθεί αν απουσιάζουν οι οικονομικές και πολιτικές ευκαιρίες.
Το εμπόριο μπορεί να αποτελέσει ένα ισχυρό όργανο αφομοίωσης.
- Τέλος οι ΗΠΑ πρέπει να διευρύνουν την ικανότητά τους να εμποδίζουν την κρατική αποτυχία και να αντιμετωπίζουν τις συνέπειές της. Αυτό θα απαιτήσει τη δημιουργία και διατήρηση ενός μεγαλύτερου στρατού, με μεγαλύτερη δεινότητα στην αντιμετώπιση απειλών τύπου Αφγανιστάν και Ιράκ.
Η ΟΧΙ-ΤΟΣΟ-ΜΟΝΗ ΥΠΕΡΔΥΝΑΜΗ
Η πολυπολικότητα θα είναι ζωτική για την αντιμετώπιση του απολικού κόσμου. Για να επιτευχθεί όμως πρέπει να αναδομηθεί και να συμπεριλάβει περισσότερο άλλους παίκτες, παρά τις μεγάλες δυνάμεις. Συμβούλιο Ασφαλείας και G8 πρέπει να αναδομηθούν με τρόπο που να ανταποκρίνονται στον κόσμο του σήμερα και όχι στη μετά το Β ΠΠ εποχή.
Η πολυπολικότητα θα πρέπει να είναι λιγότερο επίσημη και εκτενής, τουλάχιστον στα πρώτα της στάδια. Τα δίκτυα θα είναι απαραίτητα παράλληλα με τους οργανισμούς. Το να κάνεις τους πάντες να συμφωνούν με τα πάντα θα είναι ιδιαίτερα δύσκολο. Αντιθέτως οι ΗΠΑ θα πρέπει να λάβουν υπόψη τους την υπογραφή συμφωνιών με μικρότερες ομάδες και για πιο βραχυπρόθεσμους στόχους.
- Η απολικότητα κάνει τη διπλωματία πιο περίπλοκη. Ένας απολικός κόσμος όχι μόνο εμπλέκει περισσότερους παίκτες, αλλά στερείται επίσης των περισσότερο προβλέψιμων σταθερών δομών και σχέσεων που τείνουν να προσδιορίζουν τους κόσμους της μονοπολικότητας, της διπολικότητας και πολυπολικότητας. Οι συμμαχίες ιδιαίτερα θα χάσουν μεγάλο μέρος της σημασίας τους, μόο και μόνο επειδή οι συμμαχίες απαιτούν πιο προβλέψιμες απειλές, στόχους, υποχρεώσεις, κάτι που σε έναν απολικό κόσμο δεν θα υπάρχει σε αφθονία. Οι σχέσεις θα γίνουν πιο επιλεκτικές και περιστασιακές. Θα είναι πιο δύσκολο να κατατάσσεις τις υπόλοιπες χώρες σε εχθρούς και φίλους. Θα συνεργάζονται σε ορισμένους τομείς και θα αντιστέκονται σε άλλους. (...) Οι ΗΠΑ δεν θα έχουν πλέον την πολυτέλεια του "Ή είστε μαζί μας ή εναντίον μας" στην εξωτερική τους πολιτική.
Η απολικότητα θα είναι δύσκολη και επικίνδυνη. Αλλά η ενθάρρυνση ενός μεγαλύτερου βαθμού παγκόσμιας αφομοίωσης θα βοηθήσει στην προαγωγή της σταθερότητας. Η εγκαθίδρυση μιας ομάδας κυβερνήσεων και άλλων που δεσμεύονται για μια συνεργατική πολυπολικότητα θα μπορούσε να αποτέλεσει ένα σημαντικό βήμα προς τα εμπρός. Ονομάστε το "ενορχηστρωμένη απολικότητα". Δεν θα εξαλείψει την απολικότητα, αλλά θα μπορούσε να συμβάλει στη διαχείρισή της και να αυξήσει τις πιθανότητες το διεθνές σύστημα να μην χειροτερέψει και να μη συντριβεί.
Ο πόλεμος στο Ιράκ συνέβαλε επίσης στην ανατροπή της θέσης των ΗΠΑ στον κόσμο. Αποδείχτηκε ότι ήταν μια δαπανηρή επιλογή πολέμου, στρατιωτικά, οικονομικά, διπλωματικά, όπως και ανθρωπιστικά. Πριν χρόνια ο ιστορικός Paul Kennedy υπογράμμιζε τη θέση του περί της "ηγεμονικής υπερέκτασης" (imperial overstretch), που θεωρούσε ως δεδομένο το ότι οι ΗΠΑ τελικά θα έχαναν την υπερκυριαρχία τους, όπως οι υπόλοιπες μεγάλες δυνάμεις στο παρελθόν. Η θεωρία του Κένεντι βρήκε σχεδόν αμέσως εφαρμογή στην περίπτωση της Σοβιετικής Ένωσης, αλλά και οι ΗΠΑ, παρά τους διορθωτικούς μηχανισμούς και το δυναμισμό τους, δεν έχουν αποδειχτεί άτρωτες. Δεν είναι μόνο το ότι θα χρειαστεί μια δεκαετία για να συνέλθει ο αμερικανικός στρατός από το Ιράκ. Είναι ότι οι ΗΠΑ στερούνται ικανών στρατιωτικών πόρων για να συνεχίσουν να κάνουν αυτό που κάνουν στο Ιράκ, πολύ περισσότερο δε να μπουν και σε άλλους νέους μπελάδες οπουδήποτε αλλού.
Τέλος, ο σημερινός απολικός κόσμος δεν αποτελεί αποτέλεσμα μόνο της ανόδου άλλων κρατών και οργανισμών ούτε των αποτυχιών και των απερισκεψιών της αμερικανικής πολιτικής. Είναι επίσης μια αναπόφευκτη συνέπεια της παγκοσμιοποίησης. Η παγκοσμιοποίηση αύξησε το μέγεθος, την ταχύτητα και σημασία της διασυνοριακής ορής σχεδόν του οτιδήποτε, από ναρκωτικά, email και προϊόντα μέχρ ανθρώπους, τηλεόραση, ραδιοφωνικά σήματα, ιούς (εικονικούς και πραγματικούς) κα όπλα.
Η παγκοσμιοποίηση επιβάλλει την απολικότητα με δύο κύριους τρόπους. Πρώτα απ' όλα, πολλές διασυνοριακές διακινήσεις γίνεται εκτός του ελέγχου των κυβερνήσεων και χωρίς αυτές να τις γνωρίζουν. Αποτέλεσμα, η παγκοσμιοποίηση διασπά την επιρροή των μεγάλων δυνάμεων. Κατά δεύτερο λόγο, αυτές οι ίδιες διακινήσεις συχνά ενισχύσουν τις δυνατότητες των μη κρατικών παικτών όπως τους εξαγωγείς ενέργειας (που βιώνουν μια δραματική αύξηση στον πλούτο, ο οποίος μεταφέρεται από τους ειαγωγείς), των τρομοκρατικών πόρων και του παγκόσμιου συστήματος διακίνησης ανθρώπων, των διεφθαρμένων κρατών (που μπορούν να εκμεταλλεύονται τη μαύρη και γκρίζα αγορά), την περιουσία 500 εταιριών (που γρήγορα μετακινούν προσωπικό και επενδύσεις). Γίνεται ολοένα και πιο φανερό ότι το να είσαι το ισχυρότερο κράτος δε σημαίνει πλέον ότι έχεις ένα σχεδόν μονοπώλιο στην εξουσία. Είναι πιο εύκολο από ποτέ για τα άτομα και τις ομάδες να συγκεντρώσουν και να εξασκήσουν ουσιαστική δύναμη.
ΑΠΟΛΙΚΗ ΑΤΑΞΙΑ
Στο σημείο αυτό ο Haas αναλύει τις συνέπειες της απολικότητας. Παραθέτουμε συνοπτικά τις κυριότερες.
(.....)
- Ο απολικός κόσμος θα έχει κυρίως αρνητικές συνέπειες γαι τις ΗΠΑ και για το μεγαλύτερο μέρος του υπόλοιπου κόσμου. Θα κάνει ακόμη πιο δύσκολο για την Ουάσιγκτον το να ηγείται σε περιπτώσεις που επιζητεί να προαγάγει συλλογικές αντιδράσεις σε περιφερειακές και παγκόσμιες προκλήσεις.
- Θα αυξήσει επίσης τον αριθμό των απειλών και τις αδυναμίες που αντιμετωπίζουν χώρες όπως οι ΗΠΑ. Αυτές οι απειλές θα προέρχονται από διεφθαρμένα κράταη, τρομοκρατικές ομάδες, παραγωγούς ενέργειας που επιλέγουν να μειώσουν την παραγωγή τους ή κεντρικές τράπεζες των οποίων οι ενέργειες ή η απουσία ενεργειών μπορεί να δημιουργήσει συνθήκες που επηρεάζουν το ρόλο και τη δύναμη του αμερικανικού δολαρίου.
Για παράδειγμα το Ιράν. Η προσπάθειά του να γίνει πυρηνική δύναμη είναι αποτέλεσμα της απολικότητας. Χάρη στην αύξηση των τιμών του πετρελαίου έχει μετατραπεί σε έναν ακόμη σημαντικό φορέα συγκέντρωσης εξουσίας, που μπορεί να σκήσει επιρροή στο Ιράκ, το Λίβανο, τη Συρία, τα παλαιστινιακά εδάφη και στους κόλπους του ΟΠΕΚ. Διαθέτει πολλές τεχνολογικές και οικονομικές υποδομές και πολυάριθμες αγορές εξαιτίας των ενεργειακών εξαγωγών του. Και εξαιτίας της απολικότητας οι ΗΠΑ δεν μπορούν μόνες τους να διαχειριστούν το Ιράν. Περισσότερο θα λέγαμε, η Ουάσιγκτον εξαρτάται από το αν οι άλλοι στηρίζουν τις πολιτικές και οικονομικές κυρώσεις ή μπλοκάρουν την πρόσβαση της Τεχεράνης σε πυρηνική τεχνολογία και υλικά. H απολικότητα γεννά την απολικότητα.
- οι ΗΠΑ μπορούν και πρέπει να αναλάβουν δράση προκειμένου να περιορίσουν τις πιθανότητες να γίνει ο απολικός κόσμος εστία αποσταθεροποίησης. Αυτό δεν αποτελεί πρόσκληση για μονομερή δράση. Αποτελεί πρόσκληση προς τις ΗΠΑ να βάλουν σε τάξη το ίδιο τους το σπίτι. Η μονοπολικότητα αποτελεί στοιχείο του παρελθόντος, αλλά οι ΗΠΑ εξακολουθούν να διατηρούν περισσότερο από οποιονδήποτε παίκτη την ικανότητα να βελτιώνουν την ποιότητα του διεθνούς συστήματος. Το ερώτημα είναι αν θα συνεχίσουν να δ
ιατηρούν αυτή την ικανότητα.
- Η ενέργεια είναι το βασικότερο θέμα. Τα τωρινά επίπεδα της αμερικανικής κατανάλωσης και εισαγωγών προκαλούν την απολικότητα με το να τροφοδοτούν με μεγάλα οικονομικά κέρδη τους παραγωγούς πετρελαίου και αερίου. Η μείωση της κατανάλωσης θα μπορούσε να μειώσει την πίεση στις διεθνείς τιμές, να μειώσει την αμερικανική αδυναμία μπροστά στην εκμετάλλευση της αγοράς από τους παροχείς πετρελαίου και να μειώσει τηο ρυθμό της κλιματικής αλλαγής. Τα καλά νέα είναι ότι αυτό θα μπορούσε να γίνει χωρίς να πληγεί η αμερικανική οικονομία.
- Η ενίσχυση της εσωτερικής ασφάλειας είναι επίσης ζωτική. Η τρομοκρατία, όπως η ασθένεια, δεν μπορεί να εκριζωθεί. Πάντα θα υπάρχουν άνθρωποι που δεν μπορούν να αφομοιωθούν από τις κοινωνίες και που υιοθετούν στόχους που δεν μπορούν να υλοποιηθούν μέσα από την παραδοσιακή πολιτική. (...) Αυτό που χρειάζεται λοιπόν είναι βήματα προς μια κοινωνία πιο ελαστική, κάτι που απαιτεί επαρκή χρηματοδότηση και εκπαίδευση των αποκριτών έκτακτης ανάγκης και περισσότερο ευέλικτη και σταθερή υποδομή.
- Η καταπολέμηση της τρομοκρατίας αποτελεί επίσης ζωτικό παράγοντα αν η απολική εποχή δεν μετατραπεί σε Μεσαίωνα. (....) Οι κυβερνήσεις πρέπει να βρουν τρόπους αφομοίωσης των αποξενωμένων νεαρών ανδρών και γυναικών στις κοινωνίες, κάτι που δεν μπορεί να επιτευχθεί αν απουσιάζουν οι οικονομικές και πολιτικές ευκαιρίες.
Το εμπόριο μπορεί να αποτελέσει ένα ισχυρό όργανο αφομοίωσης.
- Τέλος οι ΗΠΑ πρέπει να διευρύνουν την ικανότητά τους να εμποδίζουν την κρατική αποτυχία και να αντιμετωπίζουν τις συνέπειές της. Αυτό θα απαιτήσει τη δημιουργία και διατήρηση ενός μεγαλύτερου στρατού, με μεγαλύτερη δεινότητα στην αντιμετώπιση απειλών τύπου Αφγανιστάν και Ιράκ.
Η ΟΧΙ-ΤΟΣΟ-ΜΟΝΗ ΥΠΕΡΔΥΝΑΜΗ
Η πολυπολικότητα θα είναι ζωτική για την αντιμετώπιση του απολικού κόσμου. Για να επιτευχθεί όμως πρέπει να αναδομηθεί και να συμπεριλάβει περισσότερο άλλους παίκτες, παρά τις μεγάλες δυνάμεις. Συμβούλιο Ασφαλείας και G8 πρέπει να αναδομηθούν με τρόπο που να ανταποκρίνονται στον κόσμο του σήμερα και όχι στη μετά το Β ΠΠ εποχή.
Η πολυπολικότητα θα πρέπει να είναι λιγότερο επίσημη και εκτενής, τουλάχιστον στα πρώτα της στάδια. Τα δίκτυα θα είναι απαραίτητα παράλληλα με τους οργανισμούς. Το να κάνεις τους πάντες να συμφωνούν με τα πάντα θα είναι ιδιαίτερα δύσκολο. Αντιθέτως οι ΗΠΑ θα πρέπει να λάβουν υπόψη τους την υπογραφή συμφωνιών με μικρότερες ομάδες και για πιο βραχυπρόθεσμους στόχους.
- Η απολικότητα κάνει τη διπλωματία πιο περίπλοκη. Ένας απολικός κόσμος όχι μόνο εμπλέκει περισσότερους παίκτες, αλλά στερείται επίσης των περισσότερο προβλέψιμων σταθερών δομών και σχέσεων που τείνουν να προσδιορίζουν τους κόσμους της μονοπολικότητας, της διπολικότητας και πολυπολικότητας. Οι συμμαχίες ιδιαίτερα θα χάσουν μεγάλο μέρος της σημασίας τους, μόο και μόνο επειδή οι συμμαχίες απαιτούν πιο προβλέψιμες απειλές, στόχους, υποχρεώσεις, κάτι που σε έναν απολικό κόσμο δεν θα υπάρχει σε αφθονία. Οι σχέσεις θα γίνουν πιο επιλεκτικές και περιστασιακές. Θα είναι πιο δύσκολο να κατατάσσεις τις υπόλοιπες χώρες σε εχθρούς και φίλους. Θα συνεργάζονται σε ορισμένους τομείς και θα αντιστέκονται σε άλλους. (...) Οι ΗΠΑ δεν θα έχουν πλέον την πολυτέλεια του "Ή είστε μαζί μας ή εναντίον μας" στην εξωτερική τους πολιτική.
Η απολικότητα θα είναι δύσκολη και επικίνδυνη. Αλλά η ενθάρρυνση ενός μεγαλύτερου βαθμού παγκόσμιας αφομοίωσης θα βοηθήσει στην προαγωγή της σταθερότητας. Η εγκαθίδρυση μιας ομάδας κυβερνήσεων και άλλων που δεσμεύονται για μια συνεργατική πολυπολικότητα θα μπορούσε να αποτέλεσει ένα σημαντικό βήμα προς τα εμπρός. Ονομάστε το "ενορχηστρωμένη απολικότητα". Δεν θα εξαλείψει την απολικότητα, αλλά θα μπορούσε να συμβάλει στη διαχείρισή της και να αυξήσει τις πιθανότητες το διεθνές σύστημα να μην χειροτερέψει και να μη συντριβεί.
1 σχόλιο:
Πρόκειται σίγουρα για μια ενδιαφέρουσα άποψη, ωραία ανεπτυγμένη και καλά τεκμηριωμένη. Παρατηρώ, ωστόσο το εξής: ο όρος α-πολικότητα είναι ορθός αναφορικά με τα κράτη και το ρόλο που διαδραματίζουν στο παγκόσμιο οικονομικό, πολιτικό και κοινωνικό πλέγμα. Δεν μπορούμε, όμως, να χαρακτηρίσουμε την εποχή α-πολική. Και αυτό γιατί πίσω από τα κράτη υπάρχουν οι θεμελιώδεις αρχές στις οποίες αυτά δομούνται και στη σύγχρονη εποχή δεν υπάρχει αμφιβολία πως η βασική ενεργός δύναμη στο σύνολο των κοινωνιών είναι το χρήμα και η επίτευξη υπεραξίας, κέρδους. Άρα, η εποχή μας είναι εκ βάθρων πολική γύρω από το κέρδος και όλες οι υπόλοιπες δράσεις στην κοινωνία στηρίζονται στα αποτελέσματα που αυτό παράγει.
Συμπερασματικά, σωστά εισδύουμε σε εποχή α-πολικότητας ως προς τα κράτη, αλλά εφόσον η δομή των κοινωνιών διατηρεί τα ίδια βασικά στοιχεία που είχε, δεν μπορούμε να μιλάμε γενικά για εποχή α-πολικότητας, ιδιαίτερα σε μια εποχή που το χρήμα και το κέρδος βρίσκονται συνήθως πάνω από το εθνικό και το κρατικό στοιχείο.
Δημοσίευση σχολίου