Μπορεί να έχει ενδιαφέρον η εκπομπή της Τετάρτης

Βρέθηκα για μια εβδομάδα στην Τουρκία για επαγγελματικούς λόγους και αυτός ήταν ο λόγος της απουσίας μου απο το blog. Έκανε, όμως, καλύτερη απο εμένα δουλειά η Κάλη με όσα ανήρτησε.

Για το θέμα, τώρα, της επόμενης εκπομπής, μια και για την Τουρκία θα μας δοθεί η δυνατότητα να τα πούμε αναλυτικά άλλη φορά.

Στην εκπομπή δεν θα εστιάσουμε στο τι έγινε το 1968. Μια δεκάλεπτη αναφορά με βίντεο θα κάνουμε και θα συζητήσουμε κυρίως για το σήμερα.

Έχουν γραφεί πολύ ενδιαφέροντα άρθρα για το θέμα και σήμερα παραθέτουμε ένα απο αυτά που δημοσιεύθηκε στο περιοδικό "Βιβλιοθήκη" της "Ελευθεροτυπίας".

Νομίζω πως έχει πολύ ενδιαφέρον για τον προβληματισμό που θα αναπτύξουμε στην εκπομπή.

Διαβάστε το, οσοι δεν το είδατε στην εφημερίδα, πριν κωδικοποιήσουμε τα ζητήματα που θέτει αυτό και άλλα άρθρα και επιχειρήσουμε να τα συζητήσουμε με τους συνομιλητές μας.
Αξίζει τον κόπο.
Βεβαίως, θα λάβουμε υπόψη μας και τον προβληματισμό που αναπτύξατε τις προηγούμενες ημέρες απο το blog.

Π.Σαβ.

Ο δικός τους και ο δικός μας Μάης του '68

ΤΟΥ ΣΛΑΒΟΪ ΖΙΖΕΚ*

Το 1968, μία από τις πιο γνωστές φράσεις που εμφανίστηκαν στους τοίχους του Παρισιού ήταν: «Οι δομές δεν βαδίζουν στον δρόμο», έκφραση που δεν δικαιολογεί τις μεγάλες διαδηλώσεις φοιτητών και εργατών του '68 με όρους δομισμού (πράγμα που εξηγεί το γιατί ορισμένοι ιστορικοί φτάνουν ώς το σημείο να θεωρούν το '68 τη διαχωριστική γραμμή ανάμεσα στον δομισμό και τον μεταδομισμό, ο οποίος υπήρξε -όπως λέγεται- πολύ πιο δυναμικός και είχε την τάση να παρεμβαίνει ενεργά στην πολιτική).Η απάντηση του Ζακ Λακάν ήταν ότι το 1968 συνέβη στην πραγματικότητα ακριβώς αυτό: «Οι δομές κατέβηκαν αληθινά στον δρόμο». Τα φανερά εκρηκτικά γεγονότα ήταν στην πραγματικότητα η έκβαση μιας δομικής ανισορροπίας. Για να το πούμε με τα λόγια του Λακάν, ήταν η έκβαση της μετάβασης από τον λόγο του Κυρίου στον λόγο του Πανεπιστημίου.Σε τι έγκειται ακριβώς αυτή η μετάβαση; Οι Μπολτανσκί και Σιαπελό, στο βιβλίο τους «Το νέο πνεύμα του καπιταλισμού», εξετάζουν το θέμα αυτό λεπτομερειακά, συγκεντρώνοντας ιδιαίτερα την προσοχή τους στη Γαλλία. Υιοθετώντας τη βεμπεριανή μέθοδο, το βιβλίο διακρίνει τρία διαδοχικά «πνεύματα» του καπιταλισμού. Το πρώτο πνεύμα του καπιταλισμού, επιχειρηματικό, διήρκεσε ώς τη μεγάλη ύφεση της δεκαετίας του 1930. Το δεύτερο πνεύμα του καπιταλισμού υιοθέτησε ως ιδεώδες του όχι τον επιχειρηματία, αλλά τον έμμισθο διευθυντή μιας μεγάλης επιχείρησης. Από τη δεκαετία του 1970 κι έπειτα αναδύθηκε όμως μια νέα μορφή του «πνεύματος του καπιταλισμού». Ο καπιταλισμός εγκατέλειψε τη φορντιστικού τύπου ιεραρχική δομή της παραγωγικής διαδικασίας και ανέπτυξε μια μορφή οργάνωσης βασιζόμενη σε μια δομή με δίκτυα, που στηριζόταν στην πρωτοβουλία και την αυτονομία του εργαζομένου. Αντί για μια συγκεντρωτική και ιεραρχική αλυσίδα διοίκησης, διαδόθηκαν δομές με δίκτυα αποτελούμενα από πολλούς συμμετέχοντες, οι οποίοι οργανώνουν την εργασία τους με τη μορφή ομάδων ή σχεδίων αποβλέποντας στην ικανοποίηση της πελατείας, και υπήρξε μια γενική κινητοποίηση των εργαζομένων χάρη στο όραμα των ηγετών τους. Με αυτόν τον τρόπο ο καπιταλισμός μετασχηματίστηκε και νομιμοποιήθηκε ως ένα εξισωτικό σχέδιο. Διά μέσου μιας αυξανόμενης αυτενεργούμενης αλληλόδρασης και μιας αυθόρμητης αυτοοργάνωσης, έφτασε ακόμα και να ιδιοποιηθεί τη γλώσσα της άκρας Αριστεράς για την αυτοδιαχείριση των εργαζομένων και από αντικαπιταλιστικό σύνθημα τη μετέτρεψε σε καπιταλιστικό σύνθημα.Θα δημιουργηθεί έτσι μια ολόκληρη ακολουθία ιστορικών - ιδεολογικών γεγονότων, με βάση την οποία ο σοσιαλισμός εμφανίζεται συντηρητικός, ιεραρχικός, διοικητικός, σε σημείο που το μάθημα του '68 είναι «Good-bye, Mr Sosialism», «Αντίο στον σοσιαλισμό!» και η αληθινή επανάσταση είναι εκείνη του ψηφιακού καπιταλισμού. Αυτός ο καπιταλισμός είναι η λογική συνέπεια, η «αλήθεια» της επανάστασης του 1968.Οι αντικαπιταλιστικές διαμαρτυρίες της δεκαετίας του '60 θα συμπληρώσουν τη συνήθη κριτική της κοινωνικο-οικονομικής εκμετάλλευσης με επιχειρήματα πολιτιστικής κριτικής: την αλλοτρίωση της καθημερινής ζωής, την εμπορευματοποίηση των καταναλωτικών αγαθών, την έλλειψη αυθεντικότητας σε μια μαζική κοινωνία, στην οποία οι άνθρωποι «φορούν μάσκες» και υφίστανται καταπιέσεις, σεξουαλικές και άλλου είδους.Το νέο πνεύμα του καπιταλισμού, με τρόπο θριαμβευτικό, θα επαναλάβει την εξισωτική και αντι-ιεραρχική ρητορική του '68, εμφανιζόμενο ως μια πετυχημένη ελευθεριακή εξέγερση ενάντια στις καταπιεστικές κοινωνικές οργανώσεις του καπιταλισμού των μεγάλων εταιρειών, αλλά κι ενάντια στον «υπαρκτό σοσιαλισμό». Αυτό το νέο ελευθεριακό πνεύμα ενσαρκώνεται από «άνετους» καπιταλιστές, όπως ο Μπιλ Γκέιτς και άλλοι.Το στοίχημα του Μάικλ Χαρντ και του Τόνι Νέγκρι είναι ότι αυτό το νέο πνεύμα είναι ήδη από μόνο του κομμουνιστικό. Οπως ο Μαρξ, οι Χαρντ και Νέγκρι εξυμνούν το επαναστατικό δυναμικό του καπιταλισμού. Οπως ο Μαρξ, εντοπίζουν την αντίφαση στο εσωτερικό του καπιταλισμού, στο υπάρχον χάσμα ανάμεσα σε αυτό το επαναστατικό δυναμικό και στη μορφή του κεφαλαίου (την οικειοποίηση της υπεραξίας από την ατομική ιδιοκτησία). Με δυο λόγια, επαναπροτείνουν την παλιά μαρξιστική έννοια της έντασης μεταξύ παραγωγικών δυνάμεων και παραγωγικών σχέσεων. Ο καπιταλισμός γεννάει ήδη «τα σπέρματα της μελλοντικής μορφής νέας ζωής», παράγει αδιάκοπα το νέο «κοινό πεδίο», έτσι ώστε σε μιαν επαναστατική έκρηξη αυτό το Νέο θα έπρεπε να αποδεσμευτεί από την παλιά κοινωνική μορφή.Δεν προξενεί έκπληξη το γεγονός ότι ο Νέγκρι, πρόσφατα, εκτιμά όλο και περισσότερο τον «μεταμοντέρνο» ψηφιακό καπιταλισμό, υποστηρίζοντας ότι αυτός είναι ήδη κομμουνιστικός και ότι θα χρειαστεί λίγο μόνο, μια μικρή ώθηση, μια καθαρά τυπική κίνηση, ώστε να γίνει ανοιχτά κομμουνιστικός. Η βασική στρατηγική του σημερινού καπιταλισμού έγκειται στο να συγκαλύπτει τον περιττό του χαρακτήρα, βρίσκοντας ένα νέο τρόπο για να υποτάσσει και πάλι το ελεύθερο παραγωγικό πλήθος.Η ειρωνεία είναι ότι ο Νέγκρι αναφέρεται εδώ στη διαδικασία που οι ίδιοι οι ιδεολόγοι του τωρινού «μεταμοντέρνου» καπιταλισμού εξυμνούν ως μετάβαση από την υλική παραγωγή στην παραγωγή συμβόλων, από τη συγκεντρωτική - ιεραρχική λογική στη λογική της αυτενέργειας και της αυτοοργάνωσης, της πολυκεντρικής συνεργασίας κ.ο.κ. Ο Νέγκρι εδώ είναι πράγματι πιστός στον Μαρξ. Αυτό που προσπαθεί να αποδείξει είναι ότι ο Μαρξ είχε δίκιο, ότι η άνοδος της «γενικής νοημοσύνης» είναι μακροπρόθεσμα ασυμβίβαστη με τον καπιταλισμό. Οι ιδεολόγοι του μεταμοντέρνου καπιταλισμού κάνουν μια δήλωση διαμετρικά αντίθετη: είναι η ίδια η μαρξιστική θεωρία (και η μαρξιστική πρακτική) αυτή που παραμένει στο πλαίσιο των περιορισμών της ιεραρχικής συγκεντρωτικής λογικής του κρατικού ελέγχου και γι' αυτό δεν μπορεί να αντιμετωπίσει τις κοινωνικές επιπτώσεις της νέας πληροφορικής επανάστασης.Υπάρχουν ισχυροί εμπειρικοί λόγοι που επιβεβαιώνουν αυτή τη δήλωση. Γι' άλλη μια φορά, το ιστορικό παράδοξο είναι το ότι η διάλυση του κομμουνισμού είναι το πιο πειστικό παράδειγμα της εγκυρότητας της παραδοσιακής μαρξιστικής διαλεκτικής μεταξύ παραγωγικών δυνάμεων και παραγωγικών σχέσεων, την οποία εμπιστεύτηκε ο μαρξισμός στην προσπάθειά του να ανατρέψει τον καπιταλισμό. Αυτό που έβλαψε καθοριστικά τα κομμουνιστικά καθεστώτα ήταν η ίδια η ανικανότητά τους να προσαρμοστούν στη νέα λογική που υποστηριζόταν από την «πληροφορική επανάσταση».Προσπάθησαν να καθοδηγήσουν αυτή την επανάσταση όπως ένα οποιοδήποτε σχέδιο συγκεντροποιημένης κρατικής σχεδιοποίησης σε μεγάλη κλίμακα. Το παράδοξο ωστόσο είναι ότι αυτό που ο Νέγκρι εγκωμιάζει ως μια ανεπανάληπτη ευκαιρία για να ανατρέψουμε τον καπιταλισμό, οι ιδεολόγοι της «πληροφορικής επανάστασης» το εγκωμιάζουν ως την άνοδο του νέου καπιταλισμού του «απαλλαγμένου από συγκρούσεις».Η μετάβαση σε ένα άλλο πνεύμα του καπιταλισμού υπήρξε όμως αληθινά όλο αυτό που συνέβηκε στα γεγονότα του '68, έτσι όπως και όλος ο γεμάτος ευφορία ενθουσιασμός για την ελευθερία, στην πραγματικότητα, δεν υπήρξε τίποτε άλλο από ένα μέσο για να αντικατασταθεί μια μορφή κυριαρχίας από μιαν άλλη; Ας θυμηθούμε τα προκλητικά λόγια που είπε ο Λακάν στους φοιτητές: «Ως επαναστάτες, αυτό στο οποίο προσβλέπετε είναι ένας αφέντης. Και θα τον έχετε». Παρ' όλο που είχε δίκιο, το '68 υπήρξε ένα μοναδικό γεγονός ή υπήρξε μια τομή, και μάλιστα αμφίσημη, στην πορεία της οποίας διάφορες πολιτικές τάσεις θα παλέψουν μεταξύ τους για την ηγεμονία; Αυτό θα εξηγούσε το γεγονός ότι, ενώ η ηγεμονική ιδεολογία οικειοποιήθηκε θαυμάσια το '68 σαν μια έκρηξη της σεξουαλικής ελευθερίας και της αντι-ιεραρχικης δημιουργικότητας, ο Νικολά Σαρκοζί είπε στην προεκλογική του εκστρατεία του 2007 ότι καθήκον του είναι να κάνει επιτέλους τη Γαλλία να ξεπεράσει το '68. Γι' αυτό υπάρχει ένας «δικός τους Μάης του '68» και ένας «δικός μας Μάης του '68» στη δική μας τωρινή ιδεολογική ανάμνηση, τη «δική μας» βασική ιδέα για τις διαδηλώσεις εκείνου του Μάη, ενώ η σύνδεση ανάμεσα στις φοιτητικές διαμαρτυρίες και στις απεργίες των εργαζομένων έχει λησμονηθεί.Από τη σεξουαλική απελευθέρωση της δεκαετίας του '60 έχει επιβιώσει ο ανεκτικός ηδονισμός, που εύκολα ενσωματώνεται στην ηγεμονική μας ιδεολογία.Η προσταγή του υπερεγώ για ψυχαγωγία, ωστόσο, εκπληρώνει την ακριβώς αντίθετη λειτουργία από την προσταγή του Καντ: «Μπορείς, επομένως οφείλεις» και γίνεται ένα «Οφείλεις επειδή μπορείς». Αυτό σημαίνει ότι η πλευρά του υπερεγώ στον τωρινό «μη καταπιεστικό» ηδονισμό (οι αδιάκοπες προκλήσεις στις οποίες είμαστε εκτεθειμένοι, που μας επιβάλλουν να προχωρήσουμε ώς το βάθος και να εξερευνήσουμε όλους τους δυνατούς τρόπους απόλαυσης) έγκειται στον τρόπο με τον οποίο η απόλαυση υποχρεωτικά μετατρέπεται σε υποχρεωτική απόλαυση.Αυτή η ώθηση προς την καθαρά αυτιστική απόλαυση (μέσω ναρκωτικών ουσιών ή άλλων μεθόδων που οδηγούν σε μια κατάσταση έκστασης) επικράτησε σε μια καθορισμένη πολιτική στιγμή: τότε που η απελευθερωτική ώθηση του '68 εξάντλησε τη δυναμική της. Σε εκείνη την κριτική περίοδο (στα μέσα της δεκαετίας του '70) η μοναδική επιλογή που απέμεινε ήταν η μετάβαση στην άμεση δράση, στην άγρια δράση, μια ώθηση προς την πραγματικότητα που πήρε τρεις κύριες μορφές: την αναζήτηση ακραίων μορφών σεξουαλικής απόλαυσης· την αριστερή πολιτική τρομοκρατία (με τη «RAF» στη Γερμανία, τις «Ερυθρές Ταξιαρχίες» στην Ιταλία κ.ο.κ., το στοίχημα της οποίας ήταν ότι, σε μιαν εποχή που οι μάζες είχαν ολικά βυθιστεί στον καπιταλιστικό ιδεολογικό ύπνο, η συνήθης κριτική της ιδεολογίας δεν ήταν πλέον αποτελεσματική, έτσι ώστε μόνον η προσφυγή στην ωμή πραγματικότητα της άμεσης βίας -η άμεση δράση- μπορούσε να αφυπνίσει τις μάζες)· και, τέλος, η στροφή προς την πραγματικότητα μιας εσωτερικής εμπειρίας (ο ανατολικός μυστικισμός).Και οι τρεις αυτές μορφές είχαν κοινό τους γνώρισμα μιαν ίδια απομάκρυνση από τη συγκεκριμένη κοινωνικο-πολιτική στράτευση σε άμεση επαφή με την πραγματικότητα. Αυτή η μεταβολή, από την πολιτική στράτευση στη μεταπολιτική πραγματικότητα, προβάλλεται ίσως καλύτερα με το παράδειγμα των ταινιών του Μπερνάρντο Μπερτολούτσι, ενός παθιασμένου εξεγερμένου, και ιδιαίτερα από την εξέλιξη των έργων του από τα πρώτα του αριστουργήματα, όπως το «Πριν από την επανάσταση», μέχρι τις πιο πρόσφατες αισθητικοπνευματιστικές του οπισθοδρομήσεις, όπως το φριχτό «Ο μικρός Βούδας».Τέλος, το μεγάλο ερωτηματικό: Αν, όπως υποστηρίζει ο Αλεν Μπαντιού, ο Μάης του '68 υπήρξε το τέλος μιας εποχής που σηματοδότησε (μαζί με την κινεζική πολιτιστική επανάσταση) την οριστική εξάντληση μιας μεγάλης σειράς πολιτικών επαναστάσεων, που άρχισαν με την Οκτωβριανή Επανάσταση, σήμερα πού βρισκόμαστε; Είμαστε μεταξύ εκείνων που ακόμα αποβλέπουν σε έναν ηγεμονικό δημοκρατικό κοινοβουλευτικό καπιταλισμό, υποχρεωμένοι να αποξενωθούμε και να δρούμε από διάφορους «τόπους αντίστασης», ή μπορούμε ακόμα να συλλάβουμε μια πιο ριζοσπαστική πολιτική παρέμβαση; Αυτή είναι η αληθινή κληρονομιά του '68. Στην καρδιά του '68 υπήρχε η άρνηση του φιλελεύθερου καπιταλιστικού συστήματος, ένα μεγάλο όχι στην ολότητά του, που αποσαφηνίζεται καλύτερα με το περίφημο σύνθημα: «Ας προσπαθήσουμε να είμαστε ρεαλιστές, ας ζητάμε το αδύνατο». Η αληθινή ουτοπία είναι να πιστεύεις ότι το υπάρχον παγκόσμιο σύστημα μπορεί να αναπαράγεται επ' άπειρον. Ο μοναδικός τρόπος να είμαστε αληθινά «ρεαλιστές» είναι να σκεφτόμαστε πράγματα που, στο πλαίσιο των συντεταγμένων αυτού του συστήματος, δεν μπορούν πάντα να μας φαίνονται αδύνατα.* Το κείμενο αυτό είναι η παρέμβαση του Σλοβένου φιλοσόφου Σλάβοϊ Ζίζεκ στο Φεστιβάλ Φιλοσοφίας, που έγινε από τις 20 έως τις 24 Απριλίου 2008 στη Ρώμη, με θέμα τον Μάη του '68. Προδημοσιεύτηκε στην εφημερίδα «La Repubblica» στις 17-4-08.
ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ - 16/05/2008